ތާރީހީ ލިޔުންތަކުންނާއި ފޮތްތަކުން ވަރަށް ސާފުކޮށް ފެންނަ ހަގީގަތެކެވެ. ވެރިންނަށް ފާޑުކިއުމަކީ އޭރުގެ ގާނޫނީ ހުކޫމަތުގައި ޖާގަ ދެވިފައި އޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ. ސިޔާސީ ގޮތުންނާއި ބާރުގެ ގޮތުން ނުފޫޒުގަދަ ބޭބޭފުޅުންނަށް ފާޑު ކިޔާކަށް ނުވާނެއެވެ. ފާޑު ކިޔައިގެން ކުރިމަތިލާން ޖެހެނީ ކޮންމެ ވެސް ޒާތެއްގެ އަދަބަކަށެވެ. ގޭބަންދަކަށެވެ. ނޫނީ ރަށަކަށް އަރުވާލައި ރަށު ބަންދެއްގައި ބަހައްޓައެވެ. ހުރަގޭގައި ނުވަތަ ޖަލުގައި ބަންދު ކުރެއެވެ. މި ހުދުމުހުތާރު ސިފަތަކާއި ދެކޮޅުވެ، ރާއްޖެ ބަދަލު ކުރަން "ސިޔާސީ ހަރަކާތެއް" ފެށުނު ވާހަކަތައް ވެސް ފަހުގެ ތާރީހަށް ބިނާކޮށް ލިޔެފައިވާ ލިޔުންތަކުންނާއި ފޮތްތަކުން ފެނެއެވެ. އެ ހަރަކާތްތަކުގެ ބައިވެރިންނާއި ސަލާމަތީ ބާރުތަކުގެ ކުރިމަތިލުންތަކާއި، ހިނގައިދިޔަ ސިޔާސީ ހަމަނުޖެހުންތަކުގެ ބާބުތައް ވެސް ތާރީހީ ފޮތްތަކުގައި އެ ވަނީ މިހާރު ރައްކާކޮށްފައެވެ.

މިހާރު އަމަލު ކުރަމުންދާ ފެހި ގާނޫނުއަސާސީގައި "ލިޔުމަކުން" ވަނީ މި ހައްގުތައް ކަށަވަރުކޮށްދީފައެވެ. ހިޔާލު ފާޅު ކުރުމުގެ މިނިވަން ކަމެވެ. އިހްތިޖާޖާއި މުޒާހަރާއާއި ހަޅުތާލުގެ ހައްގެވެ. އެއްވެ އުޅުމުގެ ފުރުސަތެވެ. ވެރިންނަށް ފާޑުކިޔުމުގެ ހުއްދަ ދެވުނެވެ. ޒަމާނީ ޑިމޮކްރެޓިކް އުސޫލުތަކަށެވެ. ގިނަ ސިޔާސީ ޕާޓީތައް އެކުލެވޭ ނިޒާމެކެވެ. ޕާޓީއަކުން ނޫނީ ޕާޓީތަކަކުން ވެރިކަން ކުރާ އިރު، އިދިކޮޅު ޕާޓީތަކުން، ވެރިކަން ކުރާ ޕާޓީ ޖަވާބުދާރީ ކުރުވާ ގޮތަށެވެ. އާ ނިޒާމު ތަންފީޒު ކުރަމުންދާތާ 12 އަހަރު ވެގެން ދިޔައީއެވެ. ނަމަވެސް އަދިވެސް ކުރިން އެ އޮތް އަޑުތަކާއި މަންޒަރުތަކަށް ބަދަލެއް ނާދެއެވެ. އެ ޝަކުވާތަކާއި ކަންބޮޑުވުންތައް ހަމަ އޮތީއެވެ. ތަފާތުވާ ކަމަކީ "ހުދުމުހުތާރު" ލީޑަރުންތަކެއް، ހިސާރުކޮށްގެން މިހާރު އުޅެނީ "ސިޔާސީ ބާރު" ދެވިފައިވާ ޕާޓީތައް ކަމެވެ.

"ޑިމޮކްރެޓިކް" މި ލަފުޒު ވެސް ހިމެނޭ ދިވެހި ރައްޔިތުންގެ ޑިމޮކްރެޓިކް ޕާޓީ ނުވަތަ އާންމުކޮށް އެންމެން ވެސް ކިޔާ ގޮތުން ނަމަ، އެމްޑީޕީއަށް ވެސް ފާޑުކިޔުންތައް މި ވޭތުވެދިޔަ ހަފުތާތަކުގައި ވަރަށް ބޮޑަށް އަމާޒުވެގެން އެބަ އުޅެއެވެ. ޕާޓީ ތެރޭގައި "ބްރޯއެއް" އުފެދި ނުފޫޒުގަދަ ކުރާ ކަމަށް، އަބަދުވެސް އެ ޕާޓީގައި އެންމެ "ބަސް ވިކޭ" ލީޑަރު ތުހުމަތު ކުރެއްވިއެވެ. "ބްރޯ" އާއި ދެކޮޅަށް "ލީޑަރު" މަސައްކަތް ކުރައްވާ، ބަހުގެ ހަމަލާތައް ވެސް ދެއްވަން ފެއްޓެވީއެވެ. ސަރުކާރުގެ ސިޔާސަތުތަކަށް ފަހަކަށް އައިސް ފާޑުވިދާޅުވެ އުޅުއްވާ ޕާޓީގެ ނައިބު މުގައްރިރަކު ނުކުމެވަޑައިގެން، ޕާޓީގެ ކަންކަމާއި މެދު ކަންބޮޑުވުން ފާޅުކުރައްވައި ވާހަކަ ދެއްކެވީއެވެ. ޕާޓީގެ ޗެއާޕާސަންއަށް ސިޓީބިޓީ ވެސް ފޮނުއްވީއެވެ. ޗެއާޕާސަންގެ "އާދައިގެ" ޖަވާބު ކަމުނުގޮސްގެން، ޕާޓީގެ އެންމެ އިސް ލީޑަރަށް ވެސް ސިޓީބިޓީ ފޮނުއްވީއެވެ. ދެ ލީޑަރުންގެ "އަރައިރުމަށް" މީސްމީޑިއާގައި "ކާޓޫން" ދައްކައިގެން ފާޑުކިޔުމުން، މިހާރު އެ ބޭފުޅާ ހުންނެވީ ޕާޓީގެ "އާދައިގެ" ހައިސިއްޔަތުން ވެސް އެއް ފަރާތްކޮށްލާފައެވެ.

Shuaib Suspend Kuri Massalaige Thafseelthah Dheyn Edhijjehttps://t.co/5Kvu3TCH0v

— Vaguthu Online (@VaguthuOnline) September 22, 2020

މައްސަލައަކީ ކޮބައި ހެއްޔެވެ؟ ޕާޓީގެ އެހެން އާންމު މެންބަރަކު މެދުވެރިކޮށް، ޕާޓީގެ ފިޔަވަޅު އަޅާ ކޮމިޓީގެ ނައިބު މުގައްރިރު ޝުއައިބް އަލީއަށް ތުހުމަތުތަކެއްކޮށް، ފިޔަވަޅު އަޅާ ކޮމިޓީއަށް ގެންދެވުނު މައްސަލާގައިވާ ގޮތުން، މައްސަލައަކީ މީސްމީޑިއާގައި ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އާއި ޕާޓީގެ ރައީސްއަށް ނިސްބަތްކޮށް ހުތުރު ބަސް ބޭނުން ކުރެއްވުމެވެ. ބޭނުން ކުރެއްވި ކަމެއް ފެންނާކަށް ނެތެވެ. ޕާޓީގެ އަގު ވައްޓާލަން މަސައްކަތް ކުރީއެވެ. ޕާޓީގެ މަސްލަހަތު ނަގާލަން އުޅުއްވީއެވެ. ނަމަވެސް ޕާޓީގެ އަސާސީ ގަވާއިދުގައި އެއީ "ކުށެއް" ކަމަށް ރިއާޔަތްކުރެވޭނެ އެންމެ ނުކުތާއެއް ވެސް ފާހަގަކޮށްދެވިފައެއް ނުވެއެވެ.

ދެން ޕާޓީގެ ލީޑަރުންނަށް ފާޑުކިޔުމުން ފިޔަވަޅު އެޅީ ކަމަށް ނުބެލެވޭނެ ހެއްޔެވެ؟ ލިޔުމަކުން ވިޔަސް، ކުރެހުމަކުން ވިޔަސް، އަދި އެހެން ފަންނެއް ބޭނުން ކޮށްގެން ވިޔަސް ލީޑަރުންނަށް ފާޑުކިޔުމުގެ ފުރުސަތު ނުދެވެނީ ނޫން ހެއްޔެެވެ؟

ސިޔާސީ ޕާޓީތަކުގެ އެތެރޭގެ ޑިމޮކްރަސީ އެބަ އޮތްތަ؟

ސިޔާސީ ޕާޓީތައް އުފައްދައި، ގިނަ ޕާޓީ ހިމެނޭ ޑިމޮކްރެޓިކް ނިޒާމެއްގައި މުހިއްމު އެއް ބަހާއަކަށް ގައިމު ވެސް ވާނީ ޕާޓީތަކުގެ އެތެރޭގެ ޑިމޮކްރަސީއެވެ. ޕާޓީން ތަމްސީލް ކުރަން ވާނީ ޕާޓީގެ އާންމު މެންބަރުންގެ ފިކުރެވެ. ވަތަނީ ފިކުރަކަސް، ހައްގުތަކުގެ ފިކުރަށް ވިޔަސް އެ ޕާޓީގެ ކޮންމެ ނިންމުމެއްގައި އެ ޕާޓީގެ އާންމު މެންބަރުންގެ ބައިވެރިވުމާއި އެ މެންބަރުންގެ ބަސް އޮންނަން ވާނެއެވެ. އެތެރޭގެ އިންތިހާބުތައް އޮންނަން ވާނެއެވެ. އިންތިހާބުތަކުން މަސްއޫލިއްޔަތު ހަވާލު ކުރެވޭ ލީޑާޝިޕް މަސައްކަތް ކުރަން ވާނީ އެ މެންބަރުން ގަބޫލު ކުރާ މައިގަނޑު ސިޔާސަތެއްގެ މައްޗަށެވެ. ލީޑާޝިޕްގެ ނިންމުންތަކަށް ހިތްހަަމަނުޖެހުން ފާޅު ކުރުމުގެ ފުރުސަތު އާންމު މެންބަރުންނަށް އޮންނަން ވާނެއެވެ.

ޕޮލިޓިކަލް އެނަލިސްޓަކު ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ކުރީގެ ރައީސް މައުމޫންގެ ވެރިކަމުގައި ކަންބޮޑުވުމަކަށް ވެގެން ދިޔައީ، ދިގު މުއްދަތެއް ވަންދެން އެއް ވެރިޔަކު ވެރިކަމުގައި ހުރެވޭ ގޮތަށް އޮތުމުންނެވެ. އާ ނިޒާމު ގެނެސް، ފަސް އަހަރުގެ ދެ ދައުރު ވެރިކަން ކުރެވޭ ގޮތަށް ބަދަލު ގެނައީ، އެކަކު ގިނަ ދުވަހު ބާރުގައި ހުރެ، އޭނާ ބޭނުންވާ ގޮތަށް ދައުލަތުގެ ހުރިހާ ކަމެއް ބައްޓަން ކުރަމުން ދާތީއެވެ. އެކަމަކު ސިޔާސީ ޕާޓީތަކަށް ޖާގަ ލިބޭ އާ ނިޒާމަށް ފަހުގައި ވެސް ފެންނަ މަންޒަރަކީ، ހަމަ އެ ތިބޭ އެއް ލީޑަރުންތަކެއް ޕާޓީގައި އިސްކޮށް ތިބޭ މަންޒަރެވެ. ލީޑަރަށް ފާޑުކިޔާ ފަރާތްތައް ޕާޓީން އެއް ފަރާތް ކޮށްލަނީއެވެ.

"ޕާޓީތައް އުފެދުނީއްސުރެން މި ފެންނަނީ ލީޑާޝިޕްގައި އެއް ބޭފުޅުންތަކެއް ތިބޭ ތަން، ނޫނީ ތިބެން އުޅޭ ތަން. ފަނަރަ އަހަރު މި ދަނީ، ތިން ދައުރު މި ދަނީ. ރިޔާސީ އިންތިހާބެއްގައި ނާކާމިޔާބުވުމުން ވެސް ޕާޓީގެ އިސް މަގާމު މި ލިބެނީ ހަމަ އެ ބޭފުޅަކަށް. ޑިމޮކްރަސީތަކުގައި އިންތިހާބުތަކުން ބަލިވުމަކީ ޕާޓީގެ އާންމު މެންބަރުންނަށް ލީޑަރު ޖަވާބުދާރީ ވާން ޖެހޭ ކަމެއް. އެކަމަކު ރާއްޖޭގައި އެ ލީޑަރު އެބަ ޖެހޭ އަބަދުވެސް އެ ގޮތުގައި ހުންނަން. އޭނާގެ އަމުރުމައުރޫފު ތާ އަބަދު ހިނގަން ޖެހޭ. " ހާރިޖީ ދާއިރާގައި ވެސް މަސައްކަތް ކުރައްވާފައިވާ އެނަލިސްޓް ވިދާޅުވިއެވެ.

ސިޔާސީ ދާއިރާގައި ކުރިން މަސައްކަތް ކުރެއްވި ބޭފުޅަކު ފާހަގަކުރެއްވީ އިދިކޮޅު ކޯލިޝަންގެ މައި ޕާޓީ، ޕީޕީއެމްގެ އަސާސީ ގަވާއިދެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވީ އެ ޕާޓީގެ އަސާސީ ގަވާއިދުގައި އޮންނަ ގޮތުން ނަމަ ޕާޓީގެ ރިޔާސީ ކެންޑިޑޭޓް ކަނޑައަޅާނީ ޕާޓީގެ އެތެރޭގެ ޕްރައިމަރީ އަކުންނެވެ. ނަމަވެސް ޕާޓީގެ އިންތިހާބީ ކައުންސިލްއަކުން މިހާރު ވެސް އެ ޕާޓީގެ ލީޑަރަށް ރިޔާސީ ޓިކެޓް "ތަބަކަށް" ލާފައި ދީފިއެވެ. މީގެ ކުރިން 2018 ގައި ވެސް ޕްރައިމަރީއެއް ނެތި ރިޔާސީ ޓިކެޓް ދިނެވެ. އޭރު އެ ކަން ކުރީ އަސާސީ ގަވާއިދުގެ މާއްދާއެއްގެ ތެރެއިން ލިބިފައި އޮތް "ހަނި" ޖާގައަކުންނެވެ.

Idhikolhu Riyaasee Candidate Akee Yameen, Ithuru Meehakah E Furusatheh Neiy - Adhureyhttps://t.co/WcUrA7XwLM

— Vaguthu Online (@VaguthuOnline) December 27, 2019

އޭނާ ދެން ފާހަގަކުރެއްވީ އެމްޑީޕީގެ އަސާސީ ގަވާއިދުގައިވާ ކަމެކެވެ. އެއީ އެ ޕާޓީގެ އެންމެ އިސް ލީޑަރަކީ ޕާޓީ ވެރިކަމުގައި އޮންނަ ނަމަ، ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާއެވެ. ރައީސް ނަޝީދު ވެރިކަމުގައި ހުންނެވި އިރު ވެސް އެ މާއްދާ އެ ގޮތުގެ މަތިން ތަންފީޒު ކުރެއްވިއެވެ. ޕާޓީގެ އިސް ލީޑަރުގެ ހައިސިއްޔަތުން ރައީސް ނަޝީދު އޭރު ޕާޓީއަށް އިރުޝާދު ދެއްވިއެވެ. ޕާޓީ ހިންގެވުމުގައި އަބަދުވެސް ނަޝީދުގެ އިރުޝާދު ހޯދައެވެ. އެކަމަކު މިއަދު އެއް ބަޔަކު އެ މަގާމު ހެދީ "އޮނަރަރީ" މަގާމަކަށެވެ. ޕާޓީގެ އިސް ލީޑަރަށްވިޔަސް ރައީސް އުޅުއްވަން ޖެހޭނީ ގައުމު ހިންގަވަން ކަމަށް ބުނެއެވެ. ޕާޓީ ހިންގަވާނީ ޕާޓީގެ ރައީސް ކަމަށް ވެއްޖެއެވެ. ލީޑަރު ތަފާތުވާނަމަ މާއްދާ ތަންފީޒުވާ ގޮތް ވެސް ތަފާތު ވަނީއެވެ.

Hassan Latheef Gavaaidhu Maana Kuree Rangalhah, MDP Gai Isvaanee Nasheed: Dhiyana https://t.co/dClspIu3zs

— Vaguthu Online (@VaguthuOnline) September 13, 2020

ޑިމޮކްރަސީއެއްގައި ސިޔާސީ ޕާޓީތަކަކީ އަބަދުވެސް އެންމެ މުހިއްމު ރޯލު އަދާ ކުރާ މުއައްސަސާއެވެ. ދެފުށްފެނުމާއި ގާނޫނުތަކާއި ގަވާއިދުތަކާއި ޕާޓީގެ އެތެރޭގެ އަސާސީ ގަވާއިދު ތަންފީޒުކުރުމާއި ލީޑާޝިޕްއިން އާންމު މެންބަރުންނަށް ޖަވާބުދާރީ ވުމަކީ އެ މުއައްސާސާގައި ވެސް އެންމެ އަސާސީ ރުކުންތަކެވެ. ޕާޓީގެ އާންމު މެންބަރަކު ލީޑަރަށް ފާޑުކިޔައިގެން ފިޔަވަޅު އެޅޭ ގޮތަށް އަސާސީ ގަވާއިދު އޮތުމަކީ ވެސް ޑިމޮކްރެޓިކް ހަމަތައް ނެތުމެވެ. ޑިމޮކްރަސީގެ ހަމަތައް ޕާޓީތަކުގެ އެތެރޭގައި ފަރިތަ ނޫނީއެވެ. އަދިވެސް މި ފެންނަނީ، ތާރީހީ ލިޔުންތަކުން މާޒީގައި ފެނިގެން ދިޔަ "ސަގާފަތެއް"، އަދި އަދަށް ވެސް އެކި ސިފަސިފައިގައި އޮންނަ މަންޒަރެވެ.